به گزارش خبرنگار فرهنگی قدس آنلاین، یک‌شبه زندگی تان از این رو به آن رو می‌شود، شما هم می‌توانید برنده یک خودروی لوکس باشید، همین الان گوشی خودتان را بردارید... همین الان به فروشگاه فلان بروید... همین الان کد قرعه کشی را وارد کنید این جملات مجموعه ای از تیترهایی است که می‌خواهند به شما القا کنند ، می‌توان یک شبه پولدار شد و آن قدر تکرارش می‌کنند تا باور کنید این شکل از جهان بینی مبتنی بر بخت و اقبال روی زندگی‌تان اثرگذار خواهد بود. این روزها، زمان‌های متعددی از تلویزیون را برنامه‌های قرعه کشی و مسابقاتی با جوایز میلیونی پر کرده است که البته جیب اسپانسرها هم با جذب مخاطبان میلیونی از آن پر می‌شود.
قرعه کشی‌های تلویزیونی و مسابقاتی با جوایز میلیونی در حالی، شبکه‌های مختلف سیما را پر کرده‌است که با سبک زندگی ایرانی - اسلامی مغایرت دارد. رهبر انقلاب در آذرماه سال 83 طی دیدار با مسئولان صدا و سیما گفتند: «یک روز من دیدم در یک برنامه تلویزیونی پنج میلیون تومان به یک نفر جایزه دادند؛ برای این که به چند سؤال جواب داد! این سرگرمیِ خیلی جالبی نیست. پنج میلیون تومان، تقریباً حقوق دو سه سال یک کارمند متوسط است.» در گپ‌و گفتی با کارشناسان به سراغ این رفته‌ایم که بدانیم اینکه یک نفر برای پاسخ دادن به چند پرسش برنده 100 میلیون تومان جایزه نقدی شود، مبلغی که با حقوق چند سال یک کارگر برابری می‌کند یا شماره‌اش از میان گوی‌های قرعه کشی بیرون می‌آید و برنده جایزه چند ده یا چند صد میلیونی شود، چه تأثیری بر زندگی او و دیگر افراد جامعه دارد؟
■ این برنامه‌ها روی همت افراد اثر می‌گذارد
دکتر حسین اکبری، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد معتقد است: یکی از تأثیرات بدی که این نوع از برنامه‌ها در جامعه داشته و در گذشته بانک‌ها هم از این شیوه تبلیغاتی بهره می‌بردند، این است که در جامعه، سطحی از انتظار ایجاد می‌شود که زندگی افراد فقط بر اساس شانس دگرگون خواهد شد. وقتی افراد دچار این پدیده می‌شوند معمولاً در حالت نوعی انتظار قرار می‌گیرند و برای تغییر شرایطشان تلاش نمی‌کنند چون امیدوارند که در این قرعه کشی‌ها برنده شوند.
او ادامه می‌دهد: این برنامه‌ها می‌تواند روی همت و کوشش افراد جامعه اثرگذار باشد. از سوی دیگر مردم به قدرگرایی و سرنوشت خیلی توجه کنند. تحقیقات نشان داده در جامعه‌ای که شانس گرایی در آن افزایش پیدا می‌کند، سطح توسعه کاهش می‌یابد چون افراد تلاش کمتری دارند.
وی با بیان اینکه معمولاً از میان 14-13 میلیون شانس، یکی برنده می‌شود و اثر سرخوردگی این برنده نشدن روی بقیه بشدت بالاست، خاطرنشان می‌کند: در جامعه امروز، انواع فشارها روی مردم است و برنده نشدن یک فشار مضاعف دیگر است چون افراد امیدوارند که برنده شوند. این موجب می‌شود که یک امید کذایی در جامعه داده شود و بعد از آن شوک ناامیدی به افرادی هجوم می‌آورد که به نتیجه این قرعه کشی‌ها دل بسته‌اند و فکر می‌کردند که با برنده شدنشان، مشکلات زندگی شان کم می‌شود.
به باور این جامعه شناس، امروز مشکلات اقتصادی در جامعه زیاد شده است و رقابت مصرفی هم در بین مردم وجود دارد، وقتی عنصر شانس و اقبال هم به این شکل وارد زندگی مردم می‌شود می‌تواند معادله را بسیار پیچیده‌تر و بدتر کند.
■ سوء استفاده از نیاز مردم
مشکلات مالی صدا و سیما موجب برجسته شدن جنبه تبلیغاتی بسیاری از برنامه‌های تلویزیون شده است. دکتر اکبری با بیان این مطلب می‌گوید: علت استقبال بالا از برنامه‌های تبلیغاتی تلویزیون، به خاطر قرعه کشی‌هایی است که مردم به آن نیاز دارند و این سوء استفاده از نیاز مردم است که به لحاظ اخلاقی و اجتماعی کار درستی نیست.
او ادامه می‌دهد: متأسفانه در این موارد، بررسی‌های اخلاقی، اجتماعی و روان شناختی انجام نمی‌شود. گویی این برنامه‌ها می‌خواهد که عده‌ای از مردم بی‌بضاعت را نجات دهد و طوری القا می‌کند که عده زیادی از مردم محتاج این برنامه‌ها هستند. گاهی هم به حرمت کسانی که برنده این قرعه‌کشی‌ها می‌شوند، بی‌توجهی می‌شود تا مخاطب با نگاهی ترحم‌آمیز به آن‌ها نگاه کند.
وی با بیان اینکه برنامه‌های قرعه کشی تلویزیون، موج امید کاذب فراگیری را ایجاد می‌کند و ناگهان سرخوردگی وسیعی را در پی دارد، یادآور می‌شود: از سوی دیگر حرمت و شخصیت برندگان هم در این برنامه‌ها نادیده گرفته می‌شود و گاهی بر ناداری و نیازمند بودن آن‌ها تأکید می‌شود در حالی که در روایات دینی از این امر نهی شده است.
به باور این کارشناس، در حال حاضر بحث جلب مخاطب در صدا و سیما اولویت است و مدیران رسانه ملی به هر شکلی می‌خواهند در رقابت با ماهواره، مخاطبانشان را افزایش دهند. به نظر می‌رسد این شیوه با همه اشکالاتش ادامه می‌یابد چون این روش بر افزایش مخاطب تأکید دارد نه اثراتی که در جامعه می‌گذارد، بنابراین امیدی به نظارت بر این برنامه‌ها هم نیست.
■ قرعه کشی یک روش غربی است
دکتر مجید ابهری، رفتارشناس در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: تبلیغات در قالب قرعه کشی یکی از روش‌های غربی برای افزایش فروش و کسب درآمد است که متأسفانه در جامعه ما در حال ترویج است. تبلیغات در این قالب افراد را به شانس و اموری مبهم وصل می‌کند که در صورت عدم وصول موفقیت دچار دلسردی و تلقین بدشانسی به خود می‌شوند. کسانی که دچار این فرایند روانی و رفتاری شوند، همواره خود را در برابر بدشانسی و عدم موفقیت می‌بینند.
■ سرنوشت گره خورده به بخت
امید به قرعه‌کشی، افراد را از توکل و تلاش و پشتکار دلسرد می‌کند و به برد و باخت امیدوار، بنابراین کسی سعی نمی‌کند تا از راه تلاش به درآمد دلخواهش برسد و چشم انتظار گوی‌های بیرون آمده از قرعه‌کشی‌ها می‌نشیند. به باور این مردم شناس از نظر رفتارشناسی، اعطای جوایز قرعه کشی بایستی با کمترین تبلیغات روانی انجام شود یا در قالب امتیازهای خریداری به مشتریان تعلق بگیرد، اما صاحبان سرمایه با بهره‌گیری از روش‌های تبلیغات روانی که اثرگذارترین آن قرعه کشی‌های میلیونی است، به فکر کسب درآمد و افزایش فروش هستند در حالی که این شیوه موجب می‌شود تا روحیه یأس، ناامیدی و بدشانسی به اکثریت افراد جامعه تلقین شود.
به گفته ابهری، در کنار قرعه‌کشی‌های تلویزیونی، برگزاری مسابقاتی که در ازای پاسخگوی به چند سؤال عمومی میلیون‌ها تومان جایزه به شرکت کنندگان تعلق می‌گیرد سبب می‌شود تا افراد کم درآمد، به این فکر باشند هر طور شده در این مسابقات شرکت کنند و سرنوشت خود را با ریسک و شرکت در این مسابقات گره بزنند.
ابهری با بیان اینکه جوایز برخی از این مسابقات برابر با درآمد یک عمر حقوق کارمند یا کارگری ساده است، می‌گوید: این جوایز وسوسه کننده همچون سرابی افراد را به سمت خود می‌کشد در حالی که جوایز این مسابقات باید طوری باشد که موجب افسوس، اضطراب و سرخوردگی در افرادی که در این مسابقات برنده نمی‌شوند یا شانس شرکت در آن را ندارند، نشود.
او با تأکید بر اینکه آثار منفی این برنامه‌ها بسیار بیشتر و عمیق‌تر از آثار مثبت آن است، یادآور می‌شود: سطح جوایز و مسابقات باید مطابق با سبک زندگی ایرانی اسلامی تعیین شود و به شکلی نباشد که افراد را خیالباف کند. نهادهای فرهنگی و نظارتی باید به این گونه قرعه کشی‌ها و جوایز نظارت کنند و پیوست فرهنگی و اجتماعی این برنامه مد نظر مدیران سازمان صدا و سیما قرار گیرد.
انتهای پیام/
نظر شما